Η ΔΕΠ-Υ στην παιδική ηλικία

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ), είναι διεθνώς γνωστή ως Attention Deficit Hyperactivity Disorder (AD/HD). Αποτελεί μια από τις συχνότερες μορφές μαθησιακών δυσκολιών, καθώς αφορά το 5-7% παγκοσμίως με σχέση συνήθως 3:1 υπέρ των αγοριών.

Πρόκειται για αναπτυξιακή διαταραχή  με νευροβιολογικό υπόβαθρο με χαρακτηριστικά συμπτώματα τη διάσπαση προσοχής, την παρορμητικότητα ή και την υπερκινητικότητα. Η ΔΕΠ-Υ στην παιδική ηλικία παρουσιάζεται με διαφορετική συμπτωματολογία σε κάθε παιδί. Ωστόσο υπάρχουν κάποια γενικά χαρακτηριστικά, πολλά απ’ αυτά κινητοποιούν τους γονείς να προχωρήσουν σε αξιολόγηση κυρίως στα 3– 7 έτη:

Γενική Εικόνα

• Δε σταματάει λεπτό να κινείται.
• Χαζεύει.
• Δεν συγκεντρώνεται.
• Του μιλάς και δεν ακούει.
• Μιλάει συνεχώς.
• Διακόπτει συνέχεια.
• Δεν σκέφτεται πριν αντιδράσει.
• Ενοχλεί τους άλλους συστηματικά.
• Δεν προσπαθεί.
• Χτυπάει.
• Δεν κοιμάται.
• Απρόσεκτος/η
• Ανοργάνωτος/η
• Ξεχνάει.

Τύποι ΔΕΠ-Υ κατά το DSM–IV της Αμερικανικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (ΑΡΑ)

ΔΕΠ-Υ χωρίς Υπερκινητικότητα (με προεξέχοντα τον Απρόσεκτο τύπο): Δεν έχει 6 (ή περισσότερα) από τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας – παρορμητικότητας.

ΔΕΠ-Υ με Υπερκινητικότητα (προεξέχοντα τον Υπερκινητικό – Παρορμητικό τύπο):  Δεν έχει 6 (ή περισσότερα) από τα συμπτώματα της απροσεξίας – διάσπασης προσοχής.

ΔΕΠ-Υ συνδυασμένος τύπος  (με προεξέχοντες τον Απρόσεκτο τύπο και τον Υπερκινητικό – Παρορμητικό τύπο):  Έχει 6 (ή περισσότερα) από τα συμπτώματα της απροσεξίας -διάσπασης προσοχής και 6 (ή περισσότερα) από τα συμπτώματα της υπερκινητικότητας – παρορμητικότητας.

Σε όλες τους παραπάνω τύπους τα κριτήρια πρέπει να πληρούνται τους τελευταίους 6 μήνες και να είναι ανακόλουθα με το αναπτυξιακό επίπεδο. Επιπλέον, κάποια να υπήρχαν πριν το 7^ο έτος ηλικίας και να υπάρχει σαφής ένδειξη κλινικά σημαντικής έκπτωσης στην κοινωνική αλληλεπίδραση και λειτουργικότητα. Επίσης, τα κριτήρια να μην εμφανίζονται αποκλειστικά στη διάρκεια της πορείας μιας διάχυτης αναπτυξιακής διαταραχής, σχιζοφρένειας ή άλλης ψυχωτικής διαταραχής, ούτε να εξηγούνται καλύτερα με άλλη ψυχική διαταραχή (π.χ. διαταραχ

ή της διάθεσης, αγχώδης διαταραχή, αποσυνδετική διαταραχή ή διαταραχή της προσωπικότητας).

Συμπτώματα Απροσεξίας – Διάσπασης προσοχής

1. Αποτυγχάνει συχνά να επικεντρώσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες ή σε άλλες δραστηριότητες.
2. Δυσκολεύεται συχνά να διατηρήσει την προσοχή του σε εργασίες ή σε δραστηριότητες παιχνιδιού.
3. Φαίνεται συχνά να μην ακούει όταν του απευθύνουν τον λόγο.
4. Συχνά δεν ακολουθεί τις οδηγίες που του δίνονται μέχρι τέλους και αποτυγχάνει να ολοκληρώσει σχολικές εργασίες ή δουλειές που του ανατίθενται, χωρίς αυτό να οφείλεται σε εναντιωματική συμπεριφορά ή σε αποτυχία κατανόησης των οδηγιών. Απλώς, δεν τελειώνει αυτό που έχει αρχίσει.
5. Δυσκολεύεται συχνά να οργανώσει δουλειές και δραστηριότητες.
6. Συχνά αποφεύγει, αποστρέφεται ή είναι απρόθυμο να εμπλακεί σε δουλειές που απαιτούν έντονη πνευματική προσπάθεια (όπως σχολική εργασία ή προετοιμασία μαθημάτων στο σπίτι).
7. Χάνει συχνά αντικείμενα απαραίτητα για εργασίες ή δραστηριότητες (π.χ. παιχνίδια, σχολικές εργασίες που έχουν δοθεί για το σπίτι, μολύβια, βιβλία ή εργαλεία).
8. Η προσοχή του διασπάται συχνά από εξωτερικά ερεθίσματα.
9. Ξεχνά συχνά καθημερινές δραστηριότητες.

Συμπτώματα της Υπερκινητικότητας – Παρορμητικότητας

Υπερκινητικότητα

1. Κινεί συχνά νευρικά τα χέρια ή τα πόδια ή στριφογυρίζει στη θέση του.
2. Αφήνει συχνά τη θέση του στην τάξη ή σε άλλες περιστάσεις, στις οποίες αναμένεται να παραμείνει καθισμένο.
3. Τρέχει συχνά εδώ κι εκεί και σκαρφαλώνει με τρόπο υπερβολικό σε περιστάσεις που δεν προσφέρονται για ανάλογες δραστηριότητες.
4. Δυσκολεύεται συχνά να παίζει ή να συμμετέχει ήσυχα σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου.
5. Συχνά βρίσκεται σε κίνηση και ενεργεί σαν να έχει «μοτεράκι».
6. Συχνά μιλά υπερβολικά.

Παρορμητικότητα

1. Συχνά απαντά απερίσκεπτα πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
2. Δυσκολεύεται συχνά να περιμένει τη σειρά του.
3. Συχνά διακόπτει ή ενοχλεί με την παρουσία του τους άλλους (π.χ. παρεμβαίνει σε συζητήσεις ή παιχνίδια).

ΣΥΝΝΟΣΥΡΟΤΗΤΑ

Η ΔΕΠ-Υ στην παιδική ηλικία δεν εμφανίζεται συνήθως ως μεμονωμένη διαταραχή. Το 65% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν μια ή περισσότερες συνυπάρχουσες  ψυχικές κι αναπτυξιακές διαταραχές που συχνά περιπλέκονται με την εξέλιξη και τη θεραπεία της ίδιας της ΔΕΠ-Υ. Κάποιες από αυτές είναι:

• Ειδικές μαθησιακές διαταραχές (δυσλεξία, δυσορθογραφία, δυσαριθμησία)
• Αναπτυξιακές διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)
• Διαταραχές εναντιωματικής συμπεριφοράς και διαγωγής
• Διαταραχές άγχους
• Διαταραχές συναισθήματος
• Διαταραχές με συμπτώματα τικς, όπως σύνδρομο Tourette

ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Τα τελευταία χρόνια, τα ερευνητικά δεδομένα που αναφέρονται στα πιθανά αίτια της ΔΕΠ-Υ έχουν αυξηθεί σημαντικά και έχουν αποδείξει ότι τα συμπτώματα της διαταραχής δεν μπορούν να αποδοθούν σε μία και βασική αιτία, αλλά σχετίζονται με περισσότερες. Εντούτοις, δεν έχουν οδηγήσει ακόμη σε ακριβή συμπεράσματα, παρόλο που μέχρι σήμερα έχουν αναφερθεί διαφόρων ειδών αιτιολογικοί παράγοντες:

Α. Νευροψυχολογικοί παράγοντες

Υπάρχουν πολλοί νευροψυχολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με τη ΔΕΠ-Υ, αλλά τέσσερις είναι αυτοί που έχουν μελετηθεί περισσότερο και έχουν συνδεθεί με συγκεκριμένα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ:

• Ο ανασταλτικός έλεγχος (η ικανότητα του ατόμου να διακόπτει μια παρόρμηση, δηλαδή μία αυτοματοποιημένη αντίδραση ή/και απάντηση ή άλλη παρόμοια συμπεριφορά).
• Η μνήμη εργασίας (η ικανότητα να διατηρεί κανείς στη μνήμη του διάφορες πληροφορίες για μικρό χρονικό διάστημα, ενώ συγχρόνως τις χρησιμοποιεί για την επίλυση προβλημάτων ή την ταξινόμηση τους σε λογική αλληλουχία).
• Η αυτορρύθμιση συναισθήματος-διέγερσης (η ικανότητα του ατόμου να εξετάζει τις συνθήκες του περιβάλλοντος προκειμένου να αποφασίζει πώς θα ενεργήσει, να αξιολογεί κατά πόσο τα αποτελέσματα των πράξεων του είναι επιθυμητά και κατά περίπτωση, να αναθεωρεί τις ενέργειες του. Οι δεξιότητες που απαιτούνται για την κατάκτηση της ικανότητας της αυτορρύθμισης είναι η αυτοπαρατήρηση, η αυτοαξιολόγηση και η αυτοενίσχυση).
• Η αντίληψη του χρόνου (η ικανότητα να εκτιμήσει κάποιος με ακρίβεια ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα ή να συγκρίνει χρονικά την απόσταση δύο σημείων).

Διαβάσατε σχετικά:  Το παγόβουνο της ΔΕΠ-Υ  |  Φυλλάδιο για τη ΔΕΠ-Υ

Β. Γονίδια και ΔΕΠ-Υ

Αν και μελέτες διδύμων δείχνουν ότι η ΔΕΠΥ είναι μια σε μεγάλο βαθμό κληρονομική πάθηση, μοριακές γενετικές μελέτες δείχνουν ότι η γενετική αρχιτεκτονική της ΔΕΠ-Υ είναι σύνθετη, καθώς δεν έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει ένα και μοναδικό γονίδιο που προκαλεί την διαταραχή.

Γ. Περιβαλλοντικοί παράγοντες

Έχουν κατά καιρούς αναφερθεί πολλοί περιβαλλοντικοί παράγοντες που φαίνεται ότι είναι πιθανό να επιδράσουν στην πιθανότητα εμφάνιση της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής, αλλά οι σημαντικότεροι φαίνεται πως είναι οι περιβαλλοντικές τοξίνες, το κάπνισμα και η κατανάλωση αλκοόλ κατά την κύηση.

Δ. Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες

Οι εν λόγω μελέτες βασίστηκαν στα ευρήματα διαχρονικών ερευνών, τα οποία διαπίστωσαν συνάφεια ανάμεσα στις αρνητικές αλληλεπιδράσεις μητέρας-παιδιού κατά την προσχολική ηλικία και στη διατήρηση της υπερκινητικότητας κατά την παιδική και την εφηβική ηλικία (Fischer, Barkley, 1990, Edelbrock & Smallish, 1990). Συχνά τα αρνητικά στοιχεία της συμπεριφοράς της μητέρας απέναντι στο παιδί με ΔΕΠ-Υ αποτελούν κατά κάποιο τρόπο απάντηση στη δύσκολη συμπεριφορά του. Επομένως, η συμπεριφορά των γονέων απέναντι στο παιδί με ΔΕΠ-Υ είναι μάλλον αποτέλεσμα της διαταραχής που παρουσιάζει το παιδί και σε καμία περίπτωση δεν φαίνεται να υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η συμπεριφορά είναι η αιτία για την εκδήλωση της ΔΕΠ-Υ. Φυσικά, είναι πολύ πιθανό οι αντιδράσεις των γονέων απέναντι στο παιδί με ΔΕΠ-Υ να οδηγούν σε περισσότερες συγκρούσεις, να αυξάνουν την ένταση με την οποία εκδηλώνονται τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ ή ακόμη να οδηγούν στην εμφάνιση δευτερογενών προβλημάτων στη βάση της ΔΕΠ-Υ. Έτσι, ενδέχεται, τουλάχιστον μερικώς, η εναντιωματική συμπεριφορά του παιδιού με ΔΕΠ-Υ να είναι το αποτέλεσμα της αντίδρασής του στη συμπεριφορά των γονέων του.

Δείτε ακόμη:  World Leading Neurologists’ View On ADHD: Gabor Maté

ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ ΩΣ ΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

• Βρεφική ηλικία:

  Ο ερευνητής Stanley Turecki (1989) περιέγραψε ένα βρέφος του οποίου η ιδιοσυγκρασία δημιουργεί δυσκολίες στους γονείς του ήδη από τη στιγμή της γέννησής του, το «δύσκολο βρέφος». Το δύσκολο βρέφος φαίνεται να παρουσιάζει αυξημένα επίπεδα κινητικής δραστηριότητας και να δυσκολεύει ιδιαίτερα τις μητέρες τους στην καθημερινή περιποίηση. Συνήθως κλαίει περισσότερο από τα άλλα μωρά και το κλάμα του είναι πιο οξύ, έντονο και παρατεταμένο. Αυτό το βρέφος δεν έχει σταθερό ωράριο ύπνου, ο ύπνος του είναι ανήσυχος, ξυπνά επανειλημμένα σε ακατάστατες ώρες και κλαίει. Οι δυσκολία του επεκτείνεται πολλές φορές και στις διατροφικές του συνήθειες. Είναι πεισματάρικο και συχνά δυσκολεύει τους γονείς του στη λήψη τροφής και στις διατροφικές μεταβάσεις.

• Νηπιακή ηλικία:

  Η παρουσία των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ γίνεται αισθητή από τα πρώτα χρόνια της νηπιακής ηλικίας, με κυρίαρχα αυτών τα ελλείμματα σε επίπεδο κοινωνικών δεξιοτήτων, προσαρμοστικών συμπεριφορών, καθώς και πρώιμων δεξιοτήτων που συνδέονται με τη μάθηση. Ένα δύσκολο και με αυξημένη κινητική δραστηριότητα βρέφος συχνά εξελίσσεται σε ένα υπερκινητικό και αντιδραστικό στη συμπεριφορά του νήπιο. Είναι σημαντικό, ένας ειδικός, να μπορεί να διακρίνει πότε η συμπεριφορά αυτή υποδηλώνει την αδυναμία του παιδιού να αποκτήσει ικανοποιητικό έλεγχο της συμπεριφοράς του λόγω υπερβολικής παρορμητικότητας και πότε αποτελεί μια ακραία μορφή της «φυσιολογικής» συμπεριφοράς ενός νηπίου, το οποίο, στην προσπάθειά του να αυτονομηθεί, να γνωρίσει και να ελέγξει το περιβάλλον του, εκδηλώνει υπερβάλλοντα ενθουσιασμό και ασυγκράτητη ενεργητικότητα.

• Σχολική ηλικία:

  Με την είσοδο του το παιδί στο σχολείο, αντιμετωπίζει τις αυξημένες απαιτήσεις για προσαρμογή σε ένα δομημένο πλαίσιο με σαφείς κανόνες. Αυτό καθιστά συνήθως πιο εμφανή και δυσλειτουργικά τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ. Η συνολική διάρκεια συγκέντρωσης της προσοχής του είναι σημαντικά μικρότερη από αυτή των συνομηλίκων του και χαρακτηρίζεται από ελλιπείς κοινωνικές δεξιότητες, έλλειψη σχολικού ενδιαφέροντος, ασυνέπεια και έλλειψη προσπάθειας. Έχει δυσκολία να ακολουθήσει ικανοποιητικά τους κανόνες μιας ομάδας και να ενταχθεί ομαλά σε αυτή και η παρουσία του στην τάξη δημιουργεί συχνά προβλήματα. Οι εκπαιδευτικοί το ερμηνεύουν συχνά τεμπέλη που δεν θέλει να προσπαθήσει, πράγμα το οποίο, έχει ως αποτέλεσμα την άσκηση πίεσης και τη διατύπωση συνεχών παρατηρήσεων.

ΔΙΑΓΝΩΣΗ

Οι βασικοί στόχοι της διάγνωσης περιλαμβάνουν τον καθορισμό της φύσης και της αιτιολογίας του προβλήματος, τον εντοπισμό της σοβαρότητας των πρωτογενών και δευτερογενών συμπτωμάτων, την πρόγνωση της έκβασης των δυσκολιών του παιδιού, το σχεδιασμό της θεραπευτικής παρέμβασης και την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της θεραπευτικής παρέμβασης. Για μια σωστή διάγνωση απαιτείται συνδυασμός από διάφορες μεθόδους αξιολόγησης (λήψη ιστορικού, συνέντευξη με γονείς και παιδί, κλινική παρατήρηση, κλινική αξιολόγηση του παιδιού), αλλά και συνεργασία διαφορετικών ειδικών.  Η οργάνωση των αποτελεσμάτων που συλλέγονται από μια ορθή διαδικασία αξιολόγησης δεν έχει μόνο στόχο την επιβεβαίωση ή τον αποκλεισμό της διάγνωσης της ΔΕΠ-Υ, αλλά και τη διαφορική της διάγνωση από άλλες διαταραχές της παιδικής ηλικίας, καθώς και την πιθανή συνύπαρξη της ΔΕΠ-Υ με κάποια άλλη διαταραχή.

Σύνταξη και Επιμέλεια: Teach n’ Treat