Το ψυχικό τραύμα

Το ψυχικό τραύμα ορίζεται ως μια κατάσταση που το άτομο αντιμετωπίζει μια σειρά από αρνητικές επιδράσεις, οι οποίες προέρχονται από γεγονότα που χαρακτηρίζονται από στρες, άγχος, συναισθηματική ένταση και είναι μη εφικτό να τα επεξεργαστεί.

Όταν η έκθεση στο τραύμα πραγματοποιηθεί στην πρώιμη παιδική ηλικία, στην οποία δομείται τόσο ο ψυχισμός όσο και η προσωπικότητα, αν δεν δοθεί η δυνατότητα στο παιδί να επεξεργαστεί το μη ασφαλές με ένα ασφαλή τρόπο, τότε οι επιδράσεις θα είναι έκδηλες στη μετέπειτα εφηβική και ενήλικη ζωή του.

Σύμφωνα με τον Sigmund Freud το τραύμα σε ψυχικό επίπεδο ορίζεται ως «η εμπειρία που σε μικρό χρονικό διάστημα δίδει στη ψυχική ζωή ένα τόσο ισχυρό ερέθισμα, το οποίο δεν μπορεί να απαλειφθεί ή να τύχει της συνήθους επεξεργασίας, με αποτέλεσμα να καθίστανται αναπόφευκτες μόνιμες διαταραχές».

Ωστόσο είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ανθεκτικότητα του ανθρώπου απέναντι σε ένα τραυματικό γεγονός εξαρτάται σε ένα μεγάλο βαθμό όχι μόνο σε επίπεδο γονιδίων αλλά και στη μητρική φροντίδα που δέχεται το παιδί από τη μητέρα και ευρύτερα από τους γονείς του – τροφούς και φροντιστές του. Η ποιότητα της μητρικής και της γονεϊκής σχέσης συντελούν στην ομαλή διαμόρφωση της ανάπτυξης του εγκεφάλου που έχει ως συνέπεια κάθε άτομο να διαμορφώνει διαφορετική αντίσταση στο ψυχικό τραύμα, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη και άλλους σημαντικούς παράγοντες όπως είναι η ηλικία, το εξελικτικό επίπεδο όταν συμβαίνει το τραύμα, το είδος του τραύματος, η συχνότητα, η διάρκεια και η ένταση στην οποία συνέβη.

Η απομόνωση του παιδιού, η δυσκολία στη δημιουργία ασφαλούς δεσμού, η απώλεια του ελέγχου, ο φόβος και η έλλειψη εμπιστοσύνης αποτελούν συμπεριφορές που εκδηλώνονται στη συμπεριφορά παιδιών που έχουν υποστεί ψυχικό τραύμα και εξελίσσονται σε διαταραχές διάθεσης με συμπτώματα όπως η κατάθλιψη, η απόσυρση ή ακόμα και συνέπειες στο γνωστικό και στο γλωσσικό επίπεδο. Ακολούθως οι μακροχρόνιες συνέπειες του ψυχικού τραύματος συχνά οδηγούν σε διαταραχή μετατραυματικού στρες, κατάθλιψη, αγχώδη διαταραχή, διαταραχή διάθεσης, διαταραχές προσωπικότητας, δυσκολία ελέγχου των παρορμήσεων, ψυχωσική συνδρομή.

Όταν δεν δίνεται ο χώρος και το πλαίσιο για να αντιμετωπιστεί το ψυχικό τραύμα από τη ρίζα του, αλλά αντίθετα αποκρύπτεται είτε από το ίδιο το άτομο είτε από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον του, τότε αυτή η συνθήκη είναι ικανή να οδηγήσει σε ψυχοσωματικά συμπτώματα μέσω των οποίων το ίδιο το σώμα με ένα δικό του τρόπο θα προσπαθήσει να αφηγηθεί την ιστορία του τραύματος. Η αφήγηση όμως αυτής της ιστορίας έχει άμεση σχέση με την ένταση των συμπτωμάτων δεδομένου ότι όταν απαγορεύουμε να ειπωθεί και να αποκαλυφθεί κάτι βαθύ, τότε αυτό μπορεί να ουρλιάξει για να μπορέσει να ακουστεί, όχι τόσο στους άλλους, όσο στον ίδιο του τον Εαυτό.

Διαβάστε ακόμη:    Όταν το σώμα μιλάει      |     Πώς το τραύμα μας τείνει να επαναλαμβάνεται 

Τα πρότυπα του σύγχρονου τρόπου ζωής και του δυτικού πολιτισμού είναι δομημένα με τέτοιο τρόπο που δεν δίνουν όχι μόνο τον χρόνο και τον χώρο αλλά και την ευκαιρία να αντικρίσει και να παραδεχτεί κάποιος το τραύμα του, ώστε να μπορέσει να το αποδεχτεί και να το «ξορκίσει» παράλληλα.

«Θα περάσει», «χρειάζεται να μάθεις να ζεις με αυτό», «τώρα έγινε, τι να κάνουμε» είναι φράσεις πολλές φορές που το ψυχικά τραυματισμένο άτομο ακούει από άλλα πρόσωπα του άμεσου περιβάλλοντός του, τα οποία στην προσπάθειά τους να φροντίσουν, να αγκαλιάσουν και να χαϊδέψουν τρυφερά, αντιθέτως με έναν τρόπο έμμεσο κακοποιούν, φιμώνουν και δεν επιτρέπουν.

Αυτό το «δεν επιτρέπεται» δεν έχει εξουσία πάνω στο σώμα και στον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται τον πόνο που γεννά και προκαλεί το ψυχικό τραύμα. Το σώμα θα μιλήσει μέσα από τα συμπτώματα εκείνα που είναι απαραίτητο να εκδηλωθούν για την ίαση της ψυχής, η οποία δεν είναι αδιαίρετη και ξεχωριστή από το σώμα.

Ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός εστιάζει την προσοχή του στον αναλυτικό νου έχοντας παραμελήσει τη σημασία του σώματος για τη σύνδεση και την αποσύνδεση , την προστασία, την επίγνωση, την αντίληψη και την αυτορύθμιση του ατόμου.

Δείτε ακόμη: Childhood Trauma and the Brain 

Οι σωματικές ομοιότητες που έχουμε με τα υπόλοιπα ζώα τη στιγμή που τραυματίζονται ψυχικά, μας τοποθετούν στην κατηγορία των ανθρώπινων τραυματισμένων θηλαστικών όντων που φέρουμε αναπτυξιακά και διαγενεακά τραύματα. Χαρακτηριστικά ο Wilhelm Reich χρησιμοποιεί τον όρο «συγκινησιακή πανούκλα» προσπαθώντας να δώσει έμφαση ως προς τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγεται το ψυχικό τραύμα από γενιά σε γενιά.

Η μάχη, η φυγή και το πάγωμα αποτελούν σωματικές αντιδράσεις που κάθε ζώο – ανάμεσα τους και οι άνθρωποι – εκδηλώνουν τη στιγμή εκείνη του κινδύνου, λίγο πριν το ψυχικό τραύμα. Η ίαση δεν είναι να αποφευχθεί στην Ψυχοθεραπεία το τραύμα, αλλά να ανακληθεί, ώστε με αυτό τον τρόπο να μπορέσει να απελευθερωθεί ο τραυματισμένος άνθρωπος και να καταφέρει να ζήσει μια ζωή αποδεσμευμένος από αυτό.

Η αντιμετώπιση του τραύματος δεν γίνεται με την έννοια της ανακύκλωσης του πόνου αλλά με την έννοια της επίγνωσης και της αλήθειας ότι το τραύμα αποτελεί κομμάτι ενός σημείου του εγκεφάλου που ανατομικά συνδέεται με τα συναισθήματα, το ένστικτο της επιβίωσης και κατά συνέπεια το σώμα και τις σωματικές αντιδράσεις.

Συγγραφή: Νικόλας Τσιλιβαράκος, Κοινωνικός Λειτουργός, Εκπαιδευόμενος Ψυχοθεραπευτής – Δραματοθεραπευτής

Επιμέλεια: Ομάδα του Teach n’ Treat

Βιβλιογραφία:

Levine A. Peter, Frederic Ann, Το ξύπνημα της τίγρης, Θεραπεύοντας τις τραυματικές εμπειρίες, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Gabor Mate, Όταν το σώμα λέει όχι, Το κόστος του κρυφού στρες, Εκδόσεις Key Books

Alice Miller, Το σώμα δεν ψεύδεται ποτέ, Εκδόσεις Ροές

Noga Tsur, PhD, Chronic Pain Personification Following Child Abuse: The Imprinted Experience of Child Abuse in Later Chronic Pain

Gary M. Franklin, MD, MPH, Lorene M. Nelson, MS, Robert K. Heaton, PhD, Jack S. Burks, MD, and David S. Thompson, MD, Stress and Its Relationship to Acute Exacerbations in Multiple Sclerosis

Adele Warrilow & Michael Morton, Autoimmune disorders in child psychiatry: keeping up with the field