Ο Κύκλος του Φόβου: Όταν η Κοινωνία Αποκλείει και το Άτομο Σιωπά

Ο Κύκλος του Φόβου: Όταν η Κοινωνία Αποκλείει και το Άτομο Σιωπά

Ο φόβος της κοινωνικής ένταξης δεν είναι μόνο ένας εσωτερικός αγώνας του ατόμου. Είναι ένα βάρος που δημιουργείται τόσο από τις δικές του ανασφάλειες, όσο και από μια κοινωνία που συχνά δεν ανοίγει χώρο να το υποδεχτεί. Το άτομο αισθάνεται πως πρέπει να πληροί προϋποθέσεις που έχουν ορίσει άλλοι, να συμμορφώνεται με κανόνες πουκαθορίζουν άλλοι, να αποδεικνύει διαρκώς την αξία του στους άλλους – απλώς και μόνο για να δικαιούται να υπάρξει μέσα στο σύνολο.

Ο Κύκλος του Φόβου και της Σιωπής

Ο φόβος της κοινωνικής ένταξης δεν εμφανίζεται ξαφνικά· είναι το αποτέλεσμα πολλαπλών εμπειριών που σταδιακά οδηγούν το άτομο στην απομόνωση. Ξεκινά από μικρές στιγμές αμηχανίας, από σχόλια που το κάνουν να αισθάνεται ανεπαρκές, από βλέμματα που δεν το καλωσορίζουν. Κάθε φορά που επιχειρεί να εκφραστεί και δεν βρίσκει ανταπόκριση ή αντιμετωπίζει απόρριψη, μαζεύεται λίγο περισσότερο, προστατεύοντας τον εαυτό του από τον πιθανό πόνο.

Με τον καιρό, η αυτοέκφραση γίνεται ρίσκο. Ο φόβος της κριτικής, της αδιαφορίας ή ακόμα και της γελοιοποίησης κάνει το άτομο να αποφεύγει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Και τότε δημιουργείται η παγίδα: καθώς αποσύρεται, το σύνολο το παρατηρεί αλλά δεν αναρωτιέται γιατί. Θεωρεί τη σιωπή του ως επιλογή, ως αδιαφορία, ως πρόβλημα του ιδίου ή ακόμα και ως ένδειξη αντικοινωνικότητας.

Αυτός ο κύκλος οδηγεί σε μια αμοιβαία ενίσχυση της αποξένωσης: όσο λιγότερο εκφράζεται το άτομο, τόσο λιγότερο το συμπεριλαμβάνουν, και όσο λιγότερο το συμπεριλαμβάνουν, τόσο πιο δύσκολο του είναι να εκφραστεί. Το αποτέλεσμα είναι μια αίσθηση αδιεξόδου, ένας εσωτερικός διάλογος γεμάτος αμφιβολίες: «Είναι δικό μου το πρόβλημα; Μήπως εγώ φταίω; Αν δεν είμαι αποδεκτός, μήπως δεν αξίζω να ανήκω;»

Όταν η Ευθύνη Μεταφέρεται στο Άτομο

Σε πολλές περιπτώσεις, η κοινωνία αποτυγχάνει να αναγνωρίσει τον ρόλο της στη δημιουργία αυτής της κατάστασης. Αντί να εστιάσει στις δικές της δομές, στους τρόπους με τους οποίους αποκλείει ή αποθαρρύνει την ατομική έκφραση, μεταφέρει την ευθύνη εξ ολοκλήρου στο άτομο.

Ακούμε συχνά φράσεις όπως:

• «Αν ήθελε, θα συμμετείχε»
• «Πρέπει να προσπαθήσει περισσότερο»
• «Να μάθει να είναι κοινωνικός»

Αυτές οι αντιλήψεις κάνουν το άτομο να νιώθει πως η αποδοχή είναι κάτι που πρέπει να κερδίσει, πως πρέπει να αλλάξει, να καταπιέσει πτυχές του εαυτού του ή να αποκτήσει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για να γίνει αποδεκτό. Αντί να υπάρξει μια συλλογική αλλαγή που να ενθαρρύνει τη διαφορετικότητα και να διευκολύνει την ένταξη, η κοινωνία απαιτεί από το άτομο να μεταμορφωθεί για να «χωρέσει».

Η προσέγγιση αυτή είναι βαθιά άδικη και αναπαράγει τον αποκλεισμό. Λες και η δυσκολία είναι αποκλειστικά δική του υπόθεση, λες και αν δεν εντάσσεται, είναι επειδή «δεν προσπαθεί αρκετά». Αυτό όμως είναι μια ψευδαίσθηση. Γιατί η ένταξη δεν είναι ευθύνη του ατόμου που βιώνει τον αποκλεισμό, αλλά ευθύνη του συνόλου να διαμορφώσει συνθήκες που καλλιεργούν την αίσθηση του ανήκειν.

Το ερώτημα λοιπόν δεν είναι «Πώς θα αλλάξει το άτομο για να ενταχθεί;», αλλά «Πώς θα αλλάξει η κοινωνία για να δημιουργήσει χώρο για όλους;»

Διαβάστε ακόμη: Γιατί δυσκολευόμαστε να αποδεχτούμε;     |  11 Λόγοι που αναζητάμε την επιβεβαίωση της αγάπης

Η Ανατροπή της Αντίληψης

Το άτομο δεν χρειάζεται να αλλάξει για να έχει θέση στην κοινωνία – η κοινωνία χρειάζεται να αλλάξει για να γίνει πραγματικά συμπεριληπτική. Ο φόβος της κοινωνικής ένταξης θα μειωθεί μόνο όταν το σύνολο σταματήσει να απαιτεί συμμόρφωση και αρχίσει να καλλιεργεί πραγματική αποδοχή.

Αυτό σημαίνει να δημιουργούνται χώροι όπου κάθε φωνή έχει αξία, όπου οι διαφορετικές εμπειρίες γίνονται δεκτές χωρίς όρους και προϋποθέσεις. Σημαίνει να αναγνωρίζουμε ότι η ένταξη δεν είναι ατομικό, αλλά συλλογικό ζήτημα. Και πάνω απ’ όλα, σημαίνει να απελευθερώσουμε το άτομο από το βάρος της ευθύνης να «είναι κάτι» για να αξίζει να ανήκει. Γιατί το δικαίωμα στην ύπαρξη δεν προϋποθέτει απόδειξη – είναι δεδομένο.

Συγγραφή: Μαρία Βερίγου | Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας | Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεύτρια | Ειδική Παιδαγωγός

Επιμέλεια: Teach n’ Treat