Η ΔΕΠΥ στο σχολείο

«Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί ούτε για πέντε λεπτά.»
«Μιλάει συνέχεια, διακόπτει, δεν σέβεται κανόνες.»
«Αν προσπαθούσε λίγο παραπάνω, θα τα κατάφερνε.»
«Απλώς δεν έχει μάθει να πειθαρχεί.»

Είναι μερικές από τις φράσεις που ακούγονται συχνά για τα παιδιά με ΔΕΠΥ στα σχολεία. Λόγια που λέγονται με κούραση, απογοήτευση ή αμηχανία — και που, χωρίς πρόθεση ίσως, κρύβουν πίσω τους μια παρεξήγηση:
ότι η ΔΕΠΥ είναι επιλογή, ότι η συμπεριφορά μπορεί να διορθωθεί με περισσότερη προσπάθεια,
ότι το παιδί «θα στρώσει» αν του δείξουμε αρκετή αυστηρότητα.

Κι όμως, πίσω από κάθε τέτοια φράση υπάρχει ένα παιδί που προσπαθεί περισσότερο απ’ όσο φαίνεται.

Στην τάξη, το παιδί με ΔΕΠΥ δεν είναι το παιδί το απρόσεκτο, που τεμπελιάζει και αδιαφορεί.
Είναι το παιδί που παλεύει καθημερινά να συγκρατήσει σκέψεις που τρέχουν πιο γρήγορα από τη φωνή του δασκάλου, που προσπαθεί να μείνει παρόν, να καθίσει «όπως πρέπει», να θυμηθεί τις οδηγίες και να μην ξεχάσει το μολύβι που πριν λίγο κρατούσε στο χέρι του.

Η ΔΕΠΥ δεν δημιουργεί τεμπελιά, αδιαφορία ή κακή συμπεριφορά· δημιουργεί δυσκολίες στη συγκέντρωση, στον έλεγχο των παρορμήσεων και στη ρύθμιση της ενέργειας.

Η τεμπελιά, η αδιαφορία και η κακή συμπεριφορά είναι μηχανισμοί άμυνας και αποτέλεσμα άλλων παραγόντων:

– της κούρασης από την καθημερινή προσπάθεια να προσαρμοστεί σε ένα περιβάλλον που δεν χωράει την ιδιαιτερότητά του,

– της απογοήτευσης κάθε φορά που ακούει «δεν προσέχεις» ή «αν ήθελες, θα μπορούσες»,

– της ντροπής όταν βλέπει τους συμμαθητές του να τα καταφέρνουν πιο εύκολα και η εσωτερική του σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία να ανήκει και στην αδυναμία να συμμορφωθεί,

– της αδικίας: “Γιατί εγώ;” “Γιατί σε μένα;”

– του θυμού — και κάποιες φορές, του μίσους — απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό, γιατί; Γιατί έχει ΔΕΠΥ.

Και κάπως έτσι, το σχολείο – ο χώρος που θα έπρεπε να το εμπνέει και να του δίνει ευκαιρίες να ανακαλύψει τον εαυτό του και την γνώση– γίνεται ένας τόπος που του θυμίζει συνεχώς, όχι μόνο την διαφορετικότητά του, αλλά την ανεπάρκειά του και την έλλειψη αποδοχής του.

«Η ΔΕΠΥ δεν είναι έλλειμμα θέλησης ή χαρακτήρα.
Είναι μια διαταραχή της αυτορρύθμισης — του τρόπου που το μυαλό κρατά επαφή με το παρόν.»
— Gábor Maté, 1999 (Sattered Minds: A New Look at the Origins and Healing of Attention Deficit Disorder)

Όταν ένα παιδί με ΔΕΠΥ δεν μπορεί να υπάρξει όπως είναι, όταν δεν αναγνωρίζεται η προσπάθειά του, απορρυθμίζεται, δυσκολεύεται να επανέλθει και αρχίζει να μισεί το σχολείο.
Όχι γιατί δεν αγαπά τη μάθηση, αλλά γιατί η μάθηση έγινε τελικά ο καθρέφτης της απόρριψης.

Κι όμως, μέσα σε αυτή τη δυσκολία, η διαφορά μπορεί να γεννηθεί από κάτι τόσο απλό, όσο ένας τρόπος βλέμματος.
Ένας δάσκαλος που θα πει «σε βλέπω, σε ακούω, σε καταλαβαίνω» μπορεί να γίνει για το παιδί με ΔΕΠΥ ο πρώτος άνθρωπος που του αποδεικνύει ότι δεν χρειάζεται να αλλάξει για να αξίζει.
Μικρές κινήσεις — μια καθαρή οδηγία, ένας σύντομος έπαινος, μια οπτική υπενθύμιση, ένα χαμόγελο κατανόησης — μπορούν να μεταμορφώσουν μια τάξη από πεδίο μάχης σε ασφαλές καταφύγιο.

Γιατί τα παιδιά με ΔΕΠΥ δεν χρειάζονται περισσότερη πειθαρχία· χρειάζονται περισσότερη κατανόηση, ασφάλεια και σύνδεση — Gábor Maté, 2019 (διάλεξη στο Wisdom 2.0 Conference, San Francisco) Χρειάζονται ενήλικες που θα σταθούν δίπλα τους, όχι απέναντι. Που θα δουν πέρα από τη συμπεριφορά, πίσω από τη δυσκολία, και θα αναγνωρίσουν τον αγώνα που δίνεται μέσα τους κάθε μα κάθε μέρα.

Όταν το παιδί με ΔΕΠΥ νιώσει αποδοχή, η μάθηση αποκτά ενδιαφέρον, κεντρίζει την περιέργειά του. Το βλέμμα του φωτίζεται, η κίνηση του σώματός του αποκτά ρυθμό και η ενέργεια του βρίσκει διέξοδο στη δημιουργία.
Τότε το σχολείο παύει να είναι τόπος απόρριψης — και γίνεται τόπος ζωής.

Άρα, το ζήτημα δεν είναι πώς θα μάθει το παιδί με ΔΕΠΥ να προσαρμόζεται και να πειθαρχεί στο σχολείο, αλλά πώς θα μάθει το ίδιο το σχολείο να αγκαλιάζει παιδιά που δεν χωρούν στα στενά του πλαίσια.

Γιατί η εκπαίδευση δεν είναι μόνο μετάδοση γνώσης·
είναι η τέχνη του να αποδέχεσαι τον άλλον όπως είναι
και να του δίνεις τον χώρο και τα εργαλεία να εξελιχθεί έτσι ακριβώς.

Σύνταξη: Μαρία Βερίγου, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας, Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεύτρια, Ειδική Παιδαγωγός

Επιμέλεια: Teach n’ Treat