Δεν φταις εσύ για το χάος που μεγάλωσες
Όταν το παρελθόν σε καθόρισε χωρίς να ρωτήσει = και τώρα προσπαθείς να επανακτήσεις τον εαυτό σου.
Υπάρχουν στιγμές που κοιτάς πίσω και νιώθεις ένα βαρύ, σχεδόν ενοχικό συναίσθημα. Αναρωτιέσαι αν εσύ έκανες κάτι λάθος, αν άξιζες την αδιαφορία, αν σου άξιζε η ψυχρότητα ή η βία που δέχτηκες, αν έπρεπε να είχες «προσπαθήσει περισσότερο». Πολλοί ενήλικες ζουν με την κρυφή πεποίθηση ότι κάτι φταίει σε εκείνους. Ότι δεν είναι αρκετοί. Ότι τους λείπει κάτι. Όμως, αυτή η σκέψη δεν ξεκίνησε από μέσα τους. Εμφυτεύτηκε σιωπηλά, χρόνια πριν, όταν ο κόσμος τους ήταν μικρός και εύθραυστος.
Όπως μας εξηγεί ο ψυχολόγος John Bowlby, μέσα από τη Θεωρία του Δεσμού (Attachment Theory), κάθε παιδί έχει μια θεμελιώδη ανάγκη να προσκολλάται σε έναν ενήλικα που του παρέχει σταθερότητα, συναισθηματική φροντίδα και προβλεψιμότητα. Αν αυτή η βάση ασφάλειας είναι ανύπαρκτη ή διαταραγμένη, το παιδί δεν μπορεί να ερμηνεύσει την πραγματικότητα με αντικειμενικούς όρους. Δεν σκέφτεται: «Οι γονείς μου έχουν τα δικά τους θέματα, δεν μπορούν να με φροντίσουν σωστά». Το μόνο που μπορεί να σκεφτεί είναι: «Δεν αξίζω να με φροντίζουν». Και αυτό το ψέμα γίνεται αλήθεια – μια εσωτερική ταυτότητα που ακολουθεί τον άνθρωπο μέχρι την ενηλικίωση.
Το χάος στο οποίο μπορεί να έχει μεγαλώσει κάποιος δεν έχει πάντα δραματικά εξωτερικά χαρακτηριστικά. Μπορεί να μην υπήρξε ποτέ σωματική βία ή απόλυτη φτώχεια. Μπορεί να υπήρχε σιωπή. Ψυχρότητα. Ένα διαρκές αίσθημα ανασφάλειας, μια συναισθηματική απουσία, μια ζωή δίχως σταθερούς ρόλους. Ίσως ένας γονιός ήταν απασχολημένος με δικές του ψυχικές δυσκολίες ή εξαρτήσεις. Ίσως η οικογένεια λειτουργούσε «κανονικά» προς τα έξω, αλλά μέσα στο σπίτι τα πάντα ήταν τεταμένα, ασταθή ή απρόβλεπτα. Παιδιά που μεγάλωσαν σε τέτοιο περιβάλλον μάθαιναν να επιβιώνουν, όχι να ζουν. Να προσαρμόζονται, να μην ενοχλούν, να μη ζητούν.
Η ψυχολόγος Alice Miller, μέσα από το έργο της The Body Never Lies, εξηγεί πως το παιδί που στερήθηκε συναισθηματική αναγνώριση ή που μεγάλωσε με γονείς ανίκανους να αγκαλιάσουν τον ψυχισμό του, μαθαίνει να καταπιέζει τα δικά του συναισθήματα για να συνεχίσει να ανήκει. Αναπτύσσει μια εικόνα εαυτού όχι με βάση αυτό που είναι, αλλά με βάση αυτό που του επέτρεψαν να είναι. Αυτή η εσωτερική αποκοπή από τον αυθεντικό εαυτό συνοδεύει πολλούς ανθρώπους για χρόνια, επηρεάζοντας τις σχέσεις τους, την εργασία τους, ακόμη και την αντίληψή τους για το ποιοι είναι.
Στην ενήλικη ζωή, το παιδικό τραύμα δεν μένει απλώς μια μακρινή ανάμνηση. Ενσωματώνεται στο σώμα, στη συμπεριφορά, στις επιλογές. Ο Dr. Bessel van der Kolk, στο σημαντικό του βιβλίο The Body Keeps the Score, περιγράφει πώς το τραύμα επηρεάζει τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα, αφήνοντας έναν άνθρωπο σε μόνιμη ετοιμότητα ή πάγωμα, ακόμα και όταν δεν υπάρχει εξωτερική απειλή. Ένας ενήλικος που μεγάλωσε στο χάος μπορεί να βιώνει δυσκολία στη διαχείριση του άγχους, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στον καθορισμό ορίων ή στη σύνδεση με τα ίδια του τα συναισθήματα. Και πολύ συχνά, δεν καταλαβαίνει το γιατί.
Διάβασε ακόμη: Η σημασία της παιδικής αθωότητας | Ανακαλύπτοντας ξανά τον Εαυτό μας και τους Άλλους
Και όμως, μέσα σε αυτό το μπέρδεμα, αρχίζει να γεννιέται ένα ερώτημα: αν δεν φταίω εγώ, τότε ποιος; Και αν δεν μπορώ να αλλάξω το παρελθόν, τι μπορώ να κάνω με όλα αυτά που κουβαλώ; Αυτή είναι ίσως η πιο σημαντική καμπή: η στιγμή που ο άνθρωπος αρχίζει να αναλαμβάνει όχι την ευθύνη για όσα του συνέβησαν, αλλά την ευθύνη για τη θεραπεία του. Γιατί η αλήθεια είναι αυτή: δεν έφταιγες για το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσες, αλλά είναι στο χέρι σου να μην το διαιωνίσεις μέσα σου.
Η ψυχοθεραπεύτρια Lindsay Gibson, στο βιβλίο της Adult Children of Emotionally Immature Parents, περιγράφει πώς πολλοί ενήλικες συνεχίζουν να λειτουργούν με τα εσωτερικά μοντέλα που διαμορφώθηκαν από γονείς συναισθηματικά ανώριμους ή απρόβλεπτους. Η θεραπεία, λέει, είναι η διαδικασία μέσα από την οποία ο ενήλικος αρχίζει να αποδεσμεύεται από τις εσωτερικές φωνές που δεν του ανήκουν. Μαθαίνει να αναγνωρίζει τον εαυτό του χωρίς το φίλτρο του παρελθόντος.
Η ψυχοθεραπεία δεν προσφέρει εύκολες λύσεις. Δεν διαγράφει το παρελθόν, ούτε υπόσχεται μια άμεση αλλαγή. Προσφέρει όμως κάτι άλλο, πολύτιμο: έναν ασφαλή χώρο. Ένα μέρος όπου μπορείς να είσαι αληθινός, να πεις την αλήθεια σου χωρίς φόβο, να αισθανθείς αυτά που δεν σου επιτράπηκε ποτέ να αισθανθείς. Και μέσα από αυτή τη διαδικασία, αρχίζεις να ξεχωρίζεις τι ήταν πραγματικά δικό σου και τι σου φόρτωσαν άλλοι. Σταδιακά, χτίζεται μια νέα σχέση με τον εαυτό. Μια σχέση τρυφερότητας, αποδοχής και σεβασμού.
Δεν μπορείς να αλλάξεις το παιδί που ήσουν. Αλλά μπορείς να του δώσεις, ως ενήλικος πια, όλα όσα του στέρησαν: φροντίδα, προστασία, όρια, αναγνώριση. Μπορείς να σταθείς πλάι του. Να το δεις. Να του πεις: «Δεν ήσουν εσύ το πρόβλημα. Εγώ τώρα σε ακούω. Εγώ τώρα είμαι εδώ».
Δεν φταις εσύ για το χάος που μεγάλωσες. Δεν έκανες κάτι λάθος. Δεν ήσουν λάθος. Όμως έχεις τη δύναμη να σπάσεις τον κύκλο. Να επιλέξεις κάτι διαφορετικό για σένα. Να δημιουργήσεις μέσα σου τον χώρο εκείνο που κάποτε δεν υπήρχε: έναν χώρο ασφάλειας, αλήθειας και αγάπης. Ίσως αυτό να είναι η πιο γενναία πράξη της ζωής σου.
Επιμέλεια: Teach n’ Treat Team
Πηγές:
· Bowlby, J. (1988). A Secure Base: Parent-Child Attachment and Healthy Human Development. Basic Books.
· Van der Kolk, B. A. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking.
· Miller, A. (2005). The Body Never Lies: The Lingering Effects of Hurtful Parenting. W. W. Norton & Company.
· Gibson, L. C. (2015). Adult Children of Emotionally Immature Parents: How to Heal from Distant, Rejecting, or Self-Involved Parents. New Harbinger
